પરિચય: અદ્રશ્ય સોફ્ટવેર જે આપણી દુનિયા ચલાવે છે
આપણે સૌ આપણા રોજિંદા કામકાજ માટે કોઈને કોઈ ઓફિસ સોફ્ટવેર સ્યુટનો ઉપયોગ કરીએ છીએ – દસ્તાવેજો બનાવવા, સ્પ્રેડશીટ તૈયાર કરવા અને ઇમેઇલ મોકલવા માટે. આ સાધનો આપણા ડિજિટલ જીવનનો એક અભિન્ન ભાગ બની ગયા છે. પણ શું થાય જ્યારે એક આખી રાજ્ય સરકાર તેના તમામ વિભાગો માટે વિદેશી સોફ્ટવેરને બદલે સ્વદેશી, ભારતીય વિકલ્પ અપનાવવાનો નિર્ણય લે? ગુજરાત સરકારના વિજ્ઞાન અને પ્રૌદ્યોગિકી વિભાગ દ્વારા ઓક્ટોબર ૦૯, ૨૦૨૫ ના રોજ એક પરિપત્ર બહાર પાડવામાં આવ્યો છે જે તેની ડિજિટલ વ્યૂહરચનામાં મોટા ફેરફારનો સંકેત આપે છે. આ પોસ્ટમાં, અમે આ નિર્ણયના સૌથી મહત્વપૂર્ણ તારણોનું વિશ્લેષણ કરીશું.
તારણ 1: એક રાજ્યવ્યાપી ડિજિટલ પરિવર્તન
આ કોઈ એક વિભાગ માટે લેવાયેલો નાનો નિર્ણય નથી. આ પરિપત્રની વ્યાપકતા ખૂબ મોટી છે. આ સલાહ ગુજરાતના તમામ સરકારી વિભાગો, બોર્ડ, કોર્પોરેશનો, વિભાગના વડાઓ (HoDs), અને જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમો (PSUs) માટે છે. આ સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે આ રાજ્ય સરકારમાં સત્તાવાર સંદેશાવ્યવહાર અને દસ્તાવેજ સંચાલન માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ડિજિટલ સાધનોમાં પાયાનું પરિવર્તન લાવવાનો પ્રયાસ છે.
તારણ 2: મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય: ‘ડિજિટલ સાર્વભૌમત્વ’
આ પગલા પાછળનો મુખ્ય હેતુ ખર્ચ કે ફીચર્સ નથી, પરંતુ “ડિજિટલ સાર્વભૌમત્વ” નામનું એક વ્યૂહાત્મક લક્ષ્ય છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, તેનો અર્થ છે દેશના પોતાના ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ડેટા પર નિયંત્રણ હોવું અને વિદેશી પ્લેટફોર્મ પરની નિર્ભરતા ઘટાડવી. સંવેદનશીલ સરકારી ડેટાને વિદેશી અધિકારક્ષેત્ર હેઠળના સર્વર પર હોસ્ટ કરવાથી તે વિદેશી કાયદાઓ અને ભૌગોલિક-રાજકીય તણાવને કારણે સંભવિત સેવા વિક્ષેપો માટે સંવેદનશીલ બને છે. આ પગલું આવા વ્યૂહાત્મક જોખમોને ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરે છે. પરિપત્ર સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે ભારતમાં જ વિકસિત અને હોસ્ટ થયેલ Zoho સ્યુટને અપનાવવું એ આ લક્ષ્ય તરફનું એક વ્યૂહાત્મક પગલું છે. પરિપત્રના વિષયમાં આ વાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે:
Strengthening Digital Sovereignty – Advisory for adoption of Zoho email & Office Suite solutions under Atmanirbhar Bharat.
તારણ 3: ‘મેડ ઇન ઇન્ડિયા’ ટેકને મોટું સમર્થન
આ પરિપત્રમાં સ્પષ્ટપણે પસંદ કરેલ ઉકેલ તરીકે “Zoho” નું નામ આપવામાં આવ્યું છે. કોઈ રાજ્ય સરકાર દ્વારા સત્તાવાર રીતે કોઈ ચોક્કસ સ્વદેશી પ્લેટફોર્મને પ્રોત્સાહન આપવું એ એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ બાબત છે. આ નિર્ણય “ડિજિટલ સ્વદેશી ચળવળ” અને “આત્મનિર્ભર ભારત” જેવા અમૂર્ત સૂત્રોને નક્કર, માપી શકાય તેવી સરકારી નીતિમાં પરિવર્તિત કરે છે, અને આ ક્ષેત્રમાં ગુજરાતને પ્રથમ-પહેલ કરનાર રાજ્ય તરીકે સ્થાપિત કરે છે.
તારણ 4: આ માત્ર એક વિચાર નથી, એક સુનિયોજિત પહેલ છે
આ માત્ર એક ભલામણ નથી; પરિપત્ર અમલીકરણ માટેનો એક સ્પષ્ટ માર્ગ દર્શાવે છે, જે સાબિત કરે છે કે આ એક ગંભીર પહેલ છે. આ પરિવર્તન માટે ડાયરેક્ટોરેટ ઓફ ICT & e-Governance (DIT) ને નોડલ એજન્સી તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવી છે. વધુમાં, DIT આ પ્રક્રિયા માટે NIC ગુજરાત સ્ટેટ યુનિટ સાથે સંકલન કરશે. રાજ્યની ઈ-ગવર્નન્સ ડિરેક્ટોરેટ (DIT) અને કેન્દ્ર સરકારની ટેકનોલોજી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની કરોડરજ્જુ (NIC) વચ્ચેની આ ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરે છે કે આ પહેલને મોટા પાયે સફળતાપૂર્વક અમલમાં મૂકવા માટે રાજ્ય-સ્તરની સત્તા અને તકનીકી કુશળતા બંને ઉપલબ્ધ છે. જોકે, આ પ્રકારના મોટા પાયાના પરિવર્તનમાં ડેટા માઇગ્રેશન, કર્મચારીઓની તાલીમ અને હાલની સિસ્ટમ સાથે સુસંગતતા જેવા પડકારોનો સામનો કરવો પડી શકે છે, જેનું નિરાકરણ આ એજન્સીઓના સંકલન પર નિર્ભર રહેશે.
નિષ્કર્ષ: શું આ ભારતના ડિજિટલ ભવિષ્યની રૂપરેખા છે?
ટૂંકમાં, ગુજરાત સરકારનું આ પગલું માત્ર એક સોફ્ટવેર અપડેટ કરતાં ઘણું વધારે છે; તે ડિજિટલ યુગમાં આત્મનિર્ભરતા વિશેનું એક મહત્વપૂર્ણ નિવેદન છે. આ પગલું અન્ય રાજ્યો અને જાહેર ક્ષેત્રના સાહસો માટે એક ‘પ્લેબુક’ બનાવી શકે છે, જે ભારતીય એન્ટરપ્રાઇઝ સોફ્ટવેર માટેના મોટા ઘરેલું બજારને ઉત્પ્રેરિત કરી શકે છે. આનાથી એક મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન ઊભો થાય છે:
ગુજરાતનું આ પગલું શું સમગ્ર ભારત માટે ડિજિટલ આત્મનિર્ભરતાનો નવો માર્ગ મોકળો કરશે?
આ પરિપત્ર નીચેની લિન્ક પર જોઈ શકાશે.
Adoption of Zoho Software in Government Offices